Οι καλικάντζαροι, τα κάλαντα και άλλα ήθη και έθιμα του Δωδεκαημέρου στον Πόντο

Στον Πόντο η περίοδος από την ημέρα των Χριστουγέννων μέχρι και την ημέρα των Φώτων ονομαζόταν Καλαντόφωτα ή Δωδεκαήμερο, ενώ σε μερικές περιοχές είχε και άλλες ονομασίες όπως «Πιζήαλα» στην Κρώμνη και «Αρτσιβούρτσι» στα Σούρμενα. Το διάστημα αυτών των ημερών στην αλησμόνητη πατρίδα συνδέεται με πλήθος από ήθη και έθιμα αλλά και παραδόσεις.

Πίστευαν ότι από τα Χριστούγεννα μέχρι και τα Φώτα κυκλοφορούσαν τη νύχτα πονηρά πνεύματα, οι καλικάντζαροι.

Την περίοδο του Δωδεκαημέρου δεν γίνονταν γάμοι, ούτε κυκλοφορούσε κανείς τη νύχτα για να μην τον βλάψουν τα κακά πνεύματα. Μετά τη γέννηση λοιπόν του Χριστού, πίστευαν ότι τα πονηρά πνεύματα, οι καλικάντζαροι, κυκλοφορούσαν ελεύθερα για να συνετιστούν. Αυτά όμως, αντίθετα, προσπαθούσαν να επηρεάσουν με κάθε τρόπο τους ανθρώπους στη διάρκεια της νύχτας, γι’ αυτό και δεν έπρεπε να κυκλοφορεί κανείς εκτός και αν κρατούσε φανάρι. Εφορμούσαν σε ομάδες για να βλάψουν οποιονδήποτε βρεθεί μπροστά τους. Η ζημιά που προκαλούσαν στον κάθε άτυχο που συναντούσαν ήταν να του κλέψουν την ομορφιά, να του πάρουν τη λαλιά, να τον τυφλώσουν κτλ., δραστηριότητα που διαρκούσε μέχρι τον αγιασμό των Φώτων, οπότε ασυμμόρφωτα επέστρεφαν και σφραγίζονταν στα κλουβιά τους μέχρι τα επόμενα Χριστούγεννα.

Οι καλικάντζαροι βγαίνουν τη νύχτα

Τα ονόματά τους διέφεραν από περιοχή σε περιοχή. Έτσι στην Κρώμνη τα έλεγαν «πιζήαλα» επειδή είναι ζηλόφθονα (επίζηλα). Αλλού τα έλεγαν «περήδες» (από το τουρκικό «περί», που σημαίνει μάγισσα). Η συνήθης ονομασία τους ήταν καλικάντζαροι. Εμφανίζονται σαν διάβολοι με μακριά ουρά, με κέρατα και μακριά γενειάδα, με μεγάλα δόντια, αστραφτερά μάτια, και με πόδια γυρισμένα σε αντίθετη κατεύθυνση. Άλλοτε πάλι σαν σκυλιά ή κατσίκια, ή οτιδήποτε άλλα ζώα.

Παραμονή των Χριστουγέννων τα παιδιά έψαλλαν τα κάλαντα σε όλα τα σπίτια του χωριού.

Το απόγευμα της παραμονής των Χριστουγέννων παιδιά χωρισμένα σε ομάδες έψαλλαν τα «Χριστούγεννα» έξω από κάθε σπίτι, ενώ παλαιότερα έστεκαν μπροστά στο εικονοστάσι. Τα πιο συνηθισμένα κάλαντα των Χριστουγέννων ήταν το «Kαλήν εσπέραν άρχοντες». Στα Σούρμενα από την άλλη συνήθιζαν να βγαίνουν για τα κάλαντα μόνο άντρες.

Τη νύχτα των Χριστουγέννων στην Τραπεζούντα και τα Σούρμενα ο νοικοκύρης του σπιτιού τοποθετούσε σταυρωτά στο τζάκι φύλλα καρυδιάς και στη συνέχεια τα ράντιζε με κρασί. Τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας έπαιρναν άλλα φύλλα, τα έβρεχαν και τα έριχναν στη φωτιά για να δουν αν θα σκάσουν, πράγμα που θα σήμαινε ότι τους αγαπάει αυτός που έβαλαν στο νου τους.

Από τα πιο γνωστά έθιμα του Δωδεκαημέρου ήταν η κοπή της βασιλόπιτας την Πρωτοχρονιά καθώς και η έξοδος των Μωμόγερων.

• Με πληροφορίες από την Εγκυκλοπαίδεια ποντιακού ελληνισμού, εκδ. Μαλλιάρης-Παιδεία, Θεσσαλονίκη.

 pontos-news.gr 

Αν βρήκατε ενδιαφέρον αυτό που είδατε, τότε κοινοποιήστε το και σε φίλους, μπορεί και σε αυτούς να είναι χρήσιμο!